در نشست «در محضر خردمندی» مطرح شد؛

کم مهری دنیای علم به آثار ابوریحان بیرونی

 

نشست در محضر خردمندی به مناسبت روز جهانی فلسفه و با یادی از پرویز اذکایی، نویسنده و بزرگترین واقف فرهنگی استان با همکاری کتابخانه مرکزی و بنیاد بین المللی فرهنگی و علمی بوعلی سینا برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان، ویژه برنامه «در محضر خردمندی» به مناسبت روز جهانی فلسفه و گرامیداشت یاد مرحوم پرویز اذکایی، نویسنده و بزرگترین واقف فرهنگی استان همدان با همکاری کتابخانه مرکزی همدان و بنیاد بین‌المللی علمی و فرهنگی بوعلی سینا و با حضور نجفقلی حبیبی، مصحح قانون ابن سینا؛ علی محمدی، عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا؛ فخرالدین ابراهیم‌اف، پژوهشگر موسسه ابوریحان بیرونی از شهر تاشکند کشور ازبکستان از اسکای روم و علاقمندان حوزه فلسفه با محوریت کتاب آثارالباقیه ترجمه پرویز اذکایی و قانون بوعلی سینا با اجرای لیلا عبهری نویسنده و دبیر ادبی محفل ادبی کتابخانه مرکزی در سالن جلسات این کتابخانه برگزار شد.

تجدید چاپ کتاب قانون نشان می‌دهد که این کتاب نمرده است

نجفقلی حبیبی، مصحح قانون ابن سینا در این نشست اظهار کرد: این سینا تنها دانشمند بزرگ جهان است که دو مجموعه بزرگ دائرالمعارفی را تدوین کرده که یکی الشفا بزرگترین دایره المعارف بزرگی فلسفی جهان به حساب می‌آید و دیگری القانون در طب است.

وی افزود: در حوزه طب، کتاب القانون سال‌ها از قرن ۱۲ میلادی در اروپا کتاب درسی بوده است. در سال ۱۳۳۳ در دانشگاه تهران بزرگداشت ابن‌سینا برگزار شد و استاد لهستانی مهمان این برنامه بیان کرد که در قرن ۱۷ «التعلیم الاول کتاب قانون» در دانشکده علوم پزشکی لهستان تدریس می‌شده است.

مصحح کتاب قانون در طب بوعلی‌سینا با اشاره به این که ترجمه‌های مفصلی از کتاب‌های بوعلی‌سینا شده است، بیان کرد: در دنیای اسلام و طب اسلامی و کتاب «تحفه سعدیه» اثر «قطب‌الدین شیرازی» از قانون استفاده شده اما با توجه به ناآشنایی با متن کتاب ترجمه شده طنزهای زیادی نیز دیده می‌شود. هر دو کتاب قانون و شفا در سطح جهانی شناخته شده هستند. در مصر ۱۲ جلد از قانون چاپ شده و در ایران ۶ جلد. اما لبنانی‌ها تجدید چاپ می‌کنند و به فروش نیز می‌رسد.

وی با بیان این که در ایران دوره ناصرالدین شاه چاپ قدیم سنگی قانون انجام شده و طبیبان و عالمان آن را تصحیح کرده‌اند، ادامه داد: اولین چاپ در سال ۱۲۹۶ به عربی در مصر انجام شد و دو سال بعد در ایران  به چاپ رسیده و در اروپا نیز ترجمه الهیات موجود بوده است.

مصحح کتاب قانون در طب بوعلی‌سینا گفت: بنیاد بوعلی سینا برای چاپ کتاب قانون بر اساس نسخ قدیمی و مقابله با دیگر نسخ اقدام کرده که کتاب اول و دوم به سادگی با توضیحات لغات و امروزی چاپ شده است.

وی با بیان این که تصحیح کتاب اول قانون به چاپ رسیده است، افزود: کتاب اول مربوط به کلیات بوده و توسط فیلسوف، ریاضی دان و... مطالعه می‌شده و اطلاعات عمومی به دست می‌دهد و از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود در کشورهای دیگر از جمله ترکیه، مصر، ایران، فرانسه و... جمع آوری شده است.

حبیبی گفت: در کتاب اول و دوم از نسخه قرن ۱۶ میلادی روم استفاده شده که دخالت‌هایی در آن آورده شده که در تصحیح کتاب سوم از این منبع استفاده نخواهیم کرد. خط ابن‌سینا موجود نیست. نسخه‌های قدیمی این کتاب دارای غلط‌هایی است که بد شنیده شده و نوشته شده که باید این غلط‌ها را تشخیص داده و اصلاح کرد.

مصحح کتاب قانون در طب بوعلی‌سینا با بیان این که کتاب سوم، ۲۲ عنوان یا فن دارد، ادامه داد: در این کتاب بوعلی‌سینا از نوک سر تا پا، اعضای بدن، بیماری‌های هرکدام از اعضا را گفته و توضیح داده و کامل‌ترین کتاب است که بر هر کدام از اعضا یک فصل و باب قرار داده است.

وی با رد هرگونه سرقت ادبی توسط ابن‌سینا تاکید کرد: شیخ‌الرئیس بوعلی‌سینا از قدیمی‌ترین اطباء با ذکر نام آنها نقل قول کرده و هر کدام از نظرات اطباء که خوب است را قبول می‌کند و هر نظری را که نمی‌پذیرد، رد می‌کند.

حبیبی گفت: ابن‌سینا مرعوب بزرگان دیگر نمی‌شود؛ نظر خود را بیان می‌کند و نظر دیگری را رد می‌کند و در جایی که نظر خود را مطرح کرده «انا القول» می‌آورد و اگر طبیب دیگری نظرش را بیان می‌کند، نشناسد «قیل» آورده است.

وی با بیان این که کتاب چهارم تکمله کتاب سوم است، اعلام کرد: کتاب پنجم در خصوص طب سنتی از دوره قاجاره موجود بوده و طبیبان طب سنتی امروزی با بهره‌مندی از کتاب دوم و پنجم نسخه نویسی می‌کنند.

 وی با بیان این که کتاب قانون در امریکا تجدید چاپ شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیان کرد: تجدید چاپ کتاب قانون نشان می‌دهد که این کتاب نمرده است. تشریح‌های بوعلی و تسلط و شناخت شیخ‌الرئیس از بدن انسان با نکات امروزی پزشکی مطابقت دارد. در کتاب اول بر تربیت کودک از بدو تولد تاکید کرده و معتقد است کودک را از زمان تولد باید مرحله به مرحله پیش برد و موسیقی لطیف برای بچه و تکان دادن در ننو را در کودک موثر می‌داند.

وی با اشاره به این که بوعلی‌سینا برای تربیت کودک توصیه‌ها و تذکراتی ارائه می‌دهد، اضافه کرد: در هیچ کتاب سنتی قدیم در طب به ورزش اهمیت داده نشده اما بوعلی در کتاب اول قانون به ورزش و انواع آن در ۵۰ صفحه پرداخته و بحث می‌کند و برای سلامتی انسان اول ورزش، دوم غذا و سوم خواب را مورد تاکید قرار می‌دهد.

آثار الباقیه، اولین و مهم‌ترین کتاب ابوریحان بیرونی است

 فخرالدین ابراهیم‌اف، پژوهشگر موسسه ابوریحان بیرونی از تاشکند ازبکستان با یادی از مرحوم پرویز اذکایی به عنوان بیرونی شناس بزرگ ایرانی، بیان کرد: «آثار الباقیه» اولین و مهم‌ترین کتاب ابوریحان است که به قابوس‌بن وشمگیر زیاری اهدا می‌کند. استاد اذکایی با مطالعه این اثر که از مهم‌ترین کارهای مرحوم اذکایی است و در ابتدای کتاب آورده که این کار با وجود افتادگی‌هایی که دارد از من ساخته نیست و از دست من بر نمی‌آید، با این وجود کار را آغاز کرده و تصحیح را انجام داده و افتادگی‌های نسخه آلمانی را نیز تکمیل کرده است.

 

 

آثار ابوریحان بیرونی در جهان شناخته نشده است

علی محمدی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به این که پزشکی با اینکه پیشرفت داشته اما همچنان به ابن‌سینا مراجعه می‌کند، اظهار داشت: از عوامل تحقیق در آغاز رنسانس غربی آثار ایرانی و تاثیر این آثار بر نوزایی علمی است. نوزایی امری همیشگی است و در تفکر کسانی که به مقوله «انسان بما هو انسان» فکر می‌کنند، نوزایی وجود دارد. اما افرادی که در نوزایی تحقیق می‌کنند به دو نوزایی اشاره می‌کنند که یک نوزایی ایرانی است که از قرن سوم و چهارم قمری کم کم آشکار می‌شود و تا چند سال ادامه می‌یابد و دیگری نوزایی غربی است که از سده ۱۵ میلادی آغاز می‌شود و ادامه می‌یابد.

وی افزود: کوپرنیک از بنیان گذاران نوزایی در غرب که از عوامل تکان دهنده فکر بشری است، بوده که منظومه شمسی را مطرح کرده که برای جهانیان شگفت آور است. او از چرخش زمین و مرکز نبودن زمین سخن می‌گوید. وقتی ما آثار ابوریحان بیرونی را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که وی این موارد را گفته اما انعکاس جهانی نداشته است. متاسفانه بر خلاف ابن‌سینا، ابوریحان بیرونی در دنیای اسلام و ایران شناخته نشده و حتی دانش وی در یک دوره متوقف شده است. یکی از مسائلی که دانشمندان باید پاسخ دهند این است که چه اتفاقی افتاد که یک توقف در بررسی آثار ابوریحان بیرونی پس از وی رخ داد. ابوریحان یکی از شاخه‌های پربار نوزایی است. نوزایی در سده سوم استیلا پیدا کرده و به یک پارادایم تبدیل می‌شود و زمینه‌های آن فراهم می‌شود و آثار آن در سده چهارم و پنجم رخ می‌دهد.

وی تأکید کرد: یک سوءتفاهم درباره ابوریحان بیرونی رخ داده است. وقتی آثار او را بررسی می‌کنیم، شگفت زده می‌شویم. عظمت و شکوه آثار بیرونی حاصل فرهنگی ایرانی است که سابقه در گذشته دارد. افرادی که درباره ابوریحان بدفکری کردند، سه چهار جمله پیدا کرده و آنها را دستمایه قرار دادند که واقعیت ندارد.

وی در پاسخ به مخالفان بیرونی که می‌گویند چرا به عربی می‌نوشته بیان کرد: در ایران آن زمان تمامی آثار به زبان عربی نوشته می‌شده به این دلیل که زبان نوشتاری عربی بوده و دانشمندان نیز برای برقراری ارتباط با دیگر دانشمندان باید به این زبان می‌نوشتند، اما بیرونی در آثار خود دلبستگی به فرهنگ ایرانی را آورده است. برای نمونه بیرونی در بررسی گاهشماری ایرانی و عربی به جشن‌های ایران باستان پرداخته و از آن به عنوان دستاوردهای سازمانی یاد می‌کند که نشان شعور و فرهنگ و رشد سیاسی و آگاهی یک کشور که بیانگر تحرک و شادی است.

محمدی با تاکید بر همیشگی بودن نوزایی با اشاره به مرحوم پرویز اذکایی گفت: همین مساله نوزایی استاد اذکایی را به دنیای ابوریحان کشید که فراتر از زمان و خواسته خود نگاه می‌کرد. در سال ۱۳۵۲ شمسی در هزاره ابوریحان کتاب رساله زندگی نامه ابوریحان را از عربی ترجمه کرده و تعلیقات و پانوشت‌های دقیق و تصحیح آن زندگی نامه را به چاپ رساند و از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۹۲ با دقت نظر، زمان خود را صرف آثار بیرونی کرد که بسیاری از این آثار شناخته نشده است.

پرویز اذکایی، بزرگترین واقف فرهنگی همدان است

عاطفه زارعی، مدیرکل امور کتابخانه‌های عمومی استان همدان نیز مرحوم اذکایی را بزرگترین واقف فرهنگی همدان دانست و گفت: مرحوم اذکایی در آثار خود درباره موضوعات کامل و جامع سخن گفته و جامعیت موضوع دارد.

وی با تاکید بر ارزش معنوی مجموعه کتابخانه وقفی دکتر اذکایی در کتابخانه مرکزی همدان بیان کرد: داشته‌های بسیاری داریم که باید با خوانش منابع مطالعاتی و محتوای آثار و متون بزرگان و عالمان و مستند سازی و برگزاری جلسات هم اندیشی این منابع را در دسترس عموم قرار دهیم.