در رونمایی کتاب «از کوفه تا کربلا» مطرح شد؛
بهره گیری از «زبان حال» تصویرگر و «حرف نو» به جای حرف مدرن در تصویرگری اثر
صلواتیان تصویرگر کتاب «از کوفه تا کربلا» معتقد است: همان طوری که ما در متن روضه بحثی به نام «زبان حال» داریم که به نوعی احساسات گوینده را بیان می کند و ممکن است سند تاریخی هم نداشته باشد، باید در تصویر گری هم شاهد این زبان حال باشیم و تصویر گر می بایست احساسات خودش را در تصویر دخالت دهد.
به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، رونمایی از کتاب «از کوفه تا کربلا» روز چهارشنبه ۲۶ شهریور ماه با حضور حامد محقق نویسنده اثر، محمد حسین صلواتیان تصویرگر کتاب و سید علی کاشفی خوانساری نویسنده کودک و نوجوان به صورت مجازی برگزار شد.
حامد محقق نویسنده اثر، در این نشست در خصوص خلاء آثار کودکانه با موضوع روضه خوانی و روضه‌های خانگی برای کودکان و نوجوانان گفت: بسیاری از ما در زمان کودکی در ایام محرم دور هم جمع می شدیم و روضه های خانگی برپا می کردیم و در همین جلسات، یک نفر مداح و یک نفر هم نقش خطیب را ایفا می کرد؛ از همان موقع این احساس وجود داشته که کودکان ما متنی قابل فهم برای روضه های خانگی و منبرهای کودکانه در اختیار نداشتند و متاسفانه کاری هم در این زمینه برای نوجوانان انجام نشده است. فقط در سال های دهه هشتاد، خانم مرشد زاده در فرهنگسرای شفق چیزی شبیه به کارت های قصه گو درست کردند ـ که البته من خودم آن را ندیدم ـ که آن هم در مورد روضه ها و منبرهایی در رده سنی نوجوانان بوده است.
وی با اشاره به متن کتاب خود تصریح کرد: بسیاری از این متن ها در جلسات متعدد و با حضور ناشر و حجت‌الاسلام زائری بازبینی شد و با توجه به اینکه من در مورد تحریف های عاشورا حساس بودم که آن چه در متن می‌آورم صرفا شنیده هایِ بدون سند نباشد، تا به اصل آن مقتل پی نمی بردم از آن استفاده نمی کردم.
«از کوفه تا کربلا» تلفیقی از اشعار کهن و معاصر
وی در مورد بهره مندی از اشعار معاصر در کنار اشعار کهن در این کتاب گفت: سعی شده این اشعار، بسیار متناسب با نوجوانان و قابل فهم باشد این درحالی است که استفاده از بعضی از شعرهای معاصر در این کتاب و جابه جایی برخی از اشعار بیشتر برای فهم مخاطب نوجوان بوده که با اجازه شاعران صورت پذیرفته است.
سید علی کاشفی خوانساری، مولف و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان، در خصوص تاثیر تصویرگری کتاب بر مخاطب گفت: تصویرگری در حوزه کتاب معمولا نقش تکمیل‌کننده و جذب‌کننده برای مخاطب را ایفا می کند اما در حوزه کودک، علاوه بر اینکه بخشی از محتوا را پوشش می‌دهد، ارائه کننده بخشی از حال و هوای داستان در ذهن مخاطب است. این تعامل و عملکرد همزمان متن و تصویر است که معنایی فرامتنی را در ذهن مخاطب ایجاد می کند و جزء ارکان اصلی تصویرگری در حوزه کتاب کودک و نوجوان محسوب می شود.
تداعی سنت های کهن قصه گویی، ممیزه اصلی کتاب است
وی با بیان اینکه در کشور ما برخلاف بسیاری از حوزه های دیگر ادبیات کودک و نوجوان که بیشتر الهام‌گیرنده است اما در تصویرگری دینی دارای پیشینه کهنی است، یادآور شد: خوشبختانه تصویرگرانی که در حوزه کودک و نوجوان کار می کنند با توسل به همان پیشینه فعالیت می کنند به گونه ای که کارهای امروزه آنان حس و حال تصویرگری سنتی ایران همچون پرده خوانی، نسخ شاهنامه، نسخ حمله حیدری و طومارهای نقالی و شکل های دیگر را تداعی می کند و شاید از اولین کسانی که در دهه های گذشته و قبل از انقلاب این مسیر را در پیش گرفتند می توان به آقای علی اکبر صادقی اشاره کرد و بعد از انقلاب هم بی شک می توان از آقای صلواتیان یاد کرد که خیلی خوب توانستند این فضا را کودکانه و نوجوانانه کنند. حتی ایشان در کتاب های خردسال نیز توانستند این فضا را ایجاد کنند که این امر اتفاق خوبی بشمار می آید و شاید یکی از ممیزه اصلی این کتاب در تصویرگری تداعی سنت های کهن ایرانی باشد.
کاشفی در بخش دیگری از این برنامه اظهار داشت: هنگامی که در مورد دین به مفهوم عام صحبت می کنیم یکی از موضوعاتی که بسیار به آن پرداخته می شود داستان های عاشورایی است. اما متاسفانه این داستان ها به تکرار انجامیده و سطح کیفی آنها افت کرده است.
کاشفی ادامه داد: متن های دینی کهن، متن‌هایی روایی هستند نه برای قرائت کردن بلکه برای قصه گویی. یعنی یک نفر آن قصه را در اختیار داشته و یک عمر آن را بیان می کرده و اتفاقا در هر بار روایت هم، این داستان را کمی تغییر می داده و بی جهت نیست بسیاری از اغراق ها و تحریف هایی که در مورد حادثه عاشورا بیان شده، ناخواسته از فضای قصه گویی وارد شده است و البته مردم هم می دانند که نباید از منظر صحت تاریخی به آن داستان ها نگاه کنند.
استفاده همزمان از دو عنصر «راوی» و «مخاطب دوم شخص»، خلاقیت متن است
وی ادامه داد: در این کتاب دو عنصر وجود دارد که ما را به سنت نزدیک می کند و ارزش نوآورانه کتاب را هم افزایش می دهد. یکی عنصر «راوی» است یعنی نویسنده از افعال اول شخص استفاده کرده و دومین عنصر، عنصر «مخاطب دوم شخص» و شنوندگان است. به عبارت دیگر، تک تک شنوندگان در هر متنی حضور دارند و تعامل با مخاطب یکی از ارکان اصلی در قصه گویی محسوب می شود که در این کتاب وجود دارد. البته جا دارد در چاپ های بعدی متنی بر اساس شیوه های کهن قصه گویان دوره گرد و نقالان مبنی بر دستور العمل مداح، روضه خوان و واعظ به این کتاب افزوده شود. لذا من این کتاب را بسیار ارزشمند می دانم و از نویسنده، تصویرگر و ناشر بابت انتشار این کتاب تشکر میکنم.
آثار غیرداستانی خلا بصیرت و درک مخاطب از حادثه را پر می‌کند
کاشفی خوانساری در خصوص غلبه آثار داستانی و ادبی بر آثار غیرداستانی در کتاب‌های دینی گفت: هیچ کس نمی تواند منکر ارزش شعر و متن زیبای عاشورایی بشود اما این آثار کافی نیستند و آثار غیر داستانی در حوزه عاشورایی برای مخاطب کودک ونوجوان بسیار کم است. از سوی دیگر، از آنجایی که در این نوع آثار، مخاطب از منظر احساسات، عاطفه و تخیل درگیر می شود و نهایت تاثیری که این نوع کتاب ها در مخاطب می گذارد احساس علاقه مندی نسبت به قهرمان داستان است. ما در این بخش خلا نداریم بلکه خلا اصلی بصیرت و فهم و درکی که مخاطب باید از متن و حادثه بدست بیاورد و اینجاست که کتاب های غیرداستانی در کنار آثار ادبی و داستانی ضرورت بیشتری پیدا می کنند؛ من سعی کردم در این زمینه همواره مشوق باشم.
وی با بیان اینکه احساس پیوند با جهان جامعه بشری موضوع مهمی است که همواره سعی کردم در آثارم به آن بی توجه نباشم گفت: به نظر من، مفهوم امام یک موضوع مخفی و مغفول است. آیا ناراحتی و غصه ما درباره حادثه عاشورای فقط به دلیل کشته شدن امام است؟ اگر این موضوع باشد؛ بارها و بارها در طول تاریخ شاهد شهادت امامان بوده ایم؛ آنچه مهم است درک مفهوم امام در هستی و اتفاقی است که نسبت به امام افتاده است.
«کار نو» با «کار مدرن» فرق دارد
در ادامه این نشست، صلواتیان تصویرگر اثر گفت: ما در دورانی زندگی می کنیم که بسیاری از موضوعات و شئونات زندگی ما تحت تاثیر مدرنیسم قرار گرفته است. این در حالی است که مدرنیسم یک مکتب اباحی‌گری است که حلال، حرام و مستحب و مکروه ندارد و همه چیز را مباح می داند. متاسفانه این امر در هنر ما نفوذ کرده و تصویرگران ما بویژه تصویرگران غیر مذهبی، اصول و حرمت‌ها را در تصویرگری رعایت نمی کنند بطوریکه گاها حتی شاهد آثاری در مورد عاشورا هستیم که تصاویر جسارت آمیز بوده و نشان می داده که تصویرگر حتی نمی دانسته وقتی که قرار است امام حسین (ع) را در تصویر قرار بدهد باید در کجای تصویر باشد. لذا معتقدم اگر ماجرای اباحی گری در آثار مذهبی ما نفود کند - که در جاهایی هم نفوذ کرده است - همه چیز بهم می ریزد. البته کار یک تصویرگر پخته این است مواظب لغزش قلمش بویژه در مباحث محرم و عاشورا باشد چرا که مردم خیلی از ما جلوترند.
تصویرگر کتاب از کوفه تا کربلا با اشاره به بحث کارهای مدرن با کارهای نو و تفاوت این دو با همدیگر یادآور شد: کار نو کردن با کار مدرن کردن، دو مقوله جدا است. مدرن کار کردن یعنی همه مبانی را زیر پا گذاشتن، اما نو کار کردن یعنی حرف های تازه زدن بدون اینکه مبانی و اصول را زیر پا بگذارید. تلاش من این بوده که حرف نویی را بدون اباحه گری بیان کنم.
یادآور می شود، این نشست از طریق پایگاه اطلاع رسانی نهاد، صفحه مجازی کتابخانه‌های عمومی تهران (instagram.com/tehranplir)، صفحه آپارات (aparat.com/tehranpl/live) و پرتال اداره کل به نشانی tehranpl.ir به صورت زنده پخش شد.
